Toestemming begrijpen
Toestemming staat centraal in seksuele vrijheid en maakt het verschil tussen gewenst gedrag en seksueel geweld. Zonder toestemming is elke seksuele handeling een aantasting van jouw integriteit en kan die door de wet worden bestraft.
Wat is toestemming en wat zegt de wet?
Toestemming betekent duidelijk “ja” zeggen tegen iets, zonder druk of angst. Het is een vrije keuze, bewust gemaakt door iemand die zich bewust is van de situatie en begrijpt wat er gebeurt. Toestemming moet duidelijk, wederzijds en in elke fase van seksuele handelingen gerespecteerd worden. Toestemming kan op elk moment worden ingetrokken, zelfs als de activiteit al begonnen is. Bij eender welke interactie of relatie, vooral een seksuele, is toestemming essentieel: zonder toestemming is elke handeling grensoverschrijdend gedrag. Toestemming is de basis van elke gezonde interactie of relatie, waarin iedereen zich veilig en gehoord voelt.
Sinds 2022 erkent het seksueel strafrecht in België het recht op seksuele zelfbeschikking. Dat betekent dat:
- Je het recht hebt om vrij te beslissen of je wilt deelnemen aan een seksuele handeling.
- Als je niet vrij hebt ingestemd of niet in staat was om toestemming te geven, is elke seksuele handeling verboden en strafbaar.
Wat zijn de 5 principes van toestemming?
- Ingelicht: Je moet duidelijk begrijpen wat er gevraagd wordt en wat de gevolgen kunnen zijn.
- Vrij: Toestemming kan niet worden gegeven onder dwang, angst, druk of bedreiging.
- Specifiek: “Ja” zeggen tegen één handeling betekent niet automatisch “ja” tegen andere. Elke stap vraagt om toestemming.
- Herroepbaar: Je kan van mening veranderen en jouw toestemming op elk moment intrekken – voor of tijdens de seksuele handeling.
- Enthousiast: Echte toestemming betekent een duidelijke en enthousiaste “ja”; stilte of het ontbreken van verzet kan nooit toestemming zijn.
Veelgestelde vragen
-
Hoe weet ik of mijn partner instemt?
Om er zeker van te zijn dat jouw partner instemt, is het belangrijk dat de toestemming aan deze vijf principes voldoet: ingelicht, vrij, specifiek, herroepbaar en enthousiast. Concreet:
- Communiceer duidelijk: Stel eenvoudige vragen zoals “Is dit oké voor jou?” of “Wil je doorgaan?”. Echte toestemming wordt uitgedrukt met een actief “ja”, niet met stilte of gebrek aan verzet.
- Let op non-verbale signalen: Lichaamstaal kan helpen begrijpen of jouw partner zich op het gemak voelt, maar vervangt nooit een expliciet akkoord.
- Controleer regelmatig: Zelfs als jouw partner in het begin “ja” zei, kan de toestemming op elk moment worden ingetrokken. Vraag en respecteer elkaars grenzen.
- Respecteer een weigering: Elke “nee” of elke aarzeling moet serieus worden genomen en leidt tot het onmiddellijk stoppen van de handeling.
- Wees alert op de situatie: Als jouw partner onder invloed is van alcohol of drugs, bewusteloos, in slaap of op een andere manier kwetsbaar, is vrije toestemming niet mogelijk.
-
Kan ik mijn toestemming intrekken nadat ik “ja” heb gezegd?
Ja. Toestemming is nooit definitief. U bent vrij om op elk moment te stoppen, voor of tijdens de seksuele handeling, ook al had u eerst ingestemd.
-
Betekent stilte of het ontbreken van een “nee” dat ik heb ingestemd?
Nee. Toestemming moet actief zijn. Het niet zeggen van “nee” betekent niet automatisch “ja”.
-
In welke situaties is toestemming nooit geldig?
De wet voorziet situaties waarin iemand geen toestemming kan geven:
- Als die persoon bewusteloos of in slaap is.
- Als die persoon onder invloed is van alcohol, drugs of medicijnen die het beoordelingsvermogen aantasten.
- Als die persoon ziek is, een handicap heeft of zich in een kwetsbare situatie bevindt die vrije toestemming onmogelijk maakt.
- Als die persoon bedreigd wordt of fysiek of psychisch geweld ondergaat.
- Als die persoon minderjarig is en leeftijd of omstandigheden geen geldige toestemming toelaten.
-
Bij wie kan ik terecht met vragen of als ik slachtoffer ben?
In België zijn er verschillende diensten die naar jou kunnen luisteren, je informeren en je begeleiden:
- In een noodsituatie: bel de politie op het nummer 101. Voor dringende medische hulp: bel het noodnummer 112.
- De Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG) als je slachtoffer bent van fysiek seksueel geweld, voor medische, psychologische en – indien gewenst - klachtenbegeleiding.
- 1712 is een professionele hulplijn voor elke vorm van geweld of misbruik – fysiek, psychisch, seksueel kindermishandeling. Voor slachtoffers, getuigen én plegers. (Gratis, vertrouwelijk en anoniem)
- Nupraatikerover.be is online chathulp voor jongeren die vragen hebben over of slachtoffer zijn van mishandeling of verwaarlozing en voor iedereen die te maken krijgt met seksueel geweld.
- Lokale politie of slachtofferhulp.
- De onthaal- en ondersteuningsstructuren voor studenten die aanwezig zijn op veel campussen en academische ruimtes, voor steun in geval van geweld en vragen rond toestemming bij jongeren.
- Om digitaal seksueel geweld te melden, neem je contact op met het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen of Child Focus voor minderjarigen.
Neem iemand in vertrouwen met wie je je verhaal veilig kan delen. Steunfiguren kunnen je helpen om andere stappen te zetten.
-
Hoe kan ik toestemming vragen?
Niet iedereen vindt toestemming vragen gemakkelijk. Zo geeft 90% van de jongeren aan dat ze toestemming wel belangrijk vinden, maar 40% weet niet goed hoe je dat nu juist vraagt. Dat blijkt uit een bevraging van Sensoa bij 500 jongeren tussen 16 en 25 jaar. Daarom heeft Sensoa een campagne gelanceerd die helpt bij het vragen van toestemming: 'Toestemming start met een babbel'.
Voor meer info, concrete tips en voorbeelden van en voor jongeren kan je terecht op hun website allesoverseks.be.
Consent is het nieuwe sexy.
Onlangs lanceerde het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen de campagne “Consent is het nieuwe sexy.”, gericht op jongeren van 18 tot 25 jaar, in het bijzonder in het hoger onderwijs. Meer informatie en de campagnematerialen vind je op de campagnepagina.